A enerxía eólica no mundo

Entre a avalancha de datos, noticias e previsións comezamos este ano 2023 cunha serie de artigos cos que tentaremos clarificar a situación actual das distintas tecnoloxías de xeración de enerxía a nivel nacional, europeo e global, focalizándonos no presente artigo na enerxía eólica.

O aproveitamento do recurso eólico remóntase a miles de anos atrás en ámbitos como a navegación. Con todo, non é ata finais do s. XIX cando se constrúe o que hoxe se considera como a primeira turbina eólica de funcionamento automático para xerar electricidade.

A evolución tecnolóxica dende ese primeiro modelo é continua, partindo dos tan só 12 kW e 8,5 metros de lonxitude de pa da primeira turbina eólica. A día de hoxe existen máquinas, tales como a turbina H260-18MW da compañía CSSC Haizhuang, que chega aos 18 MW de potencia e aos 130 metros de lonxitude de pa (para tentar dimensionar dunha forma máis ilustrativa a posible produción desta máquina, actualmente a maior turbina eólica desenvolta, indicar que unha soa unidade podería cubrir o consumo anual de electricidade de 40.000 fogares). Grandes empresas consolidades do sector como Vestas ou Gamesa contan con turbinas eólicas de ata 15 MW e con lonxitudes de pa de ata 118 metros. O desenvolvemento tecnolóxico impulsa o aproveitamento eólico con máquinas cada vez máis potentes e adaptadas a distintas contornas, como é o caso da contorna offshore.

Cabe destacar que, a pesar da clara evolución que mostramos no punto anterior, onde o tamaño dos aeroxeradores e a súa capacidade de produción foi aumentando exponencialmente cos anos, a base da evolución tecnolóxica continúa sendo a teoría coñecida como “Límite de Betz”, desenvolta na primeira metade do s. XX. O físico alemán Albert Betz, autor da devandita teoría, establece nun 59% a porcentaxe máxima de enerxía cinética que pode converterse en enerxía mecánica cun aeroxerador, sendo de aplicación actualmente.

Este desenvolvemento tecnolóxico permitiu que, ano tras ano, a potencia instalada de renovables a nivel mundial vaia en aumento. En 2021 contabamos con, aproximadamente, 3 TW instalados a nivel global, correspondendo á eólica 837 GW. Esta capacidade creceu, tanto pola vertente renovable en xeral, como da eólica en particular. Desde 2010 a capacidade aumentou desde os 39 GW de potencia eólica instalada anualmente, ata os 93,6 GW de potencia eólica instalados anuais (2021). Elevouse a máis do dobre a capacidade anual instalada a nivel mundial nos últimos 10 anos. O crecemento foi continuo e sostido, cun repunte aínda maior nos últimos anos.

A nivel europeo, pasouse de acumular 84,9 GW instalados en 2010, aos 222 GW en 2021. Se comparamos estes datos co noso país, a potencia instalada acumulada en España pasa de 19,7 GW en 2010 a 28,3 GW en 2021, aumentando máis dun 40% o crecemento.

Gráfica 1. Potencia eólica instalada en España de 2010 a 2021. Fonte: REE

As primeiras instalacións de xeración eléctrica a partir de enerxía eólica en España datan de principios dos anos 80, podendo mencionar a modo de exemplo unha instalación de 1984 en Xirona, cunha potencia de 120 kW repartidas en 5 máquinas de 24 kW. Neste longo camiño de máis de 35 anos chegouse a posicionar ao noso país como o 5º do mundo en canto a xeración eólica. Engadindo unha comparativa propia, Norvento instalou o seu primeiro parque en 2001 cunha potencia de 20,46 MW e composto por 31 aeroxeradores, mentres que un dos parques máis recentes (ano 2019, dentro do proxecto de enxeñería eólica, N6), conta cunha potencia de 36 MW e composto por 10 aeroxeradores. Isto dá unha imaxe do progreso que experimentou a tecnoloxía e o sector, nos que España foi pioneira xunto a outros referentes como Dinamarca.

Segundo datos de 2019 os países con máis potencia eólica instalada son China (con 237 GW), Estados Unidos (con 105 GW), Alemaña (con 61 GW), India (37 GW) e España (con 26 GW). Caso aparte é Dinamarca, que cunha superficie de 43.000 km2 (similar a Estremadura) e 6 millóns de habitantes, ten 7,2 GW instalado. A cobertura da súa xeración de eólica chega moitas veces ao 100%, sendo referente mundial neste aspecto.

Gráfica 2. Potencia eólica instalada en 2019 (MW). Fonte: GWEC

En España, os datos a 2021 facilitados por AEE indican que a potencia eólica instalada é de 28,140 GW, cubrindo un 24% da demanda do noso país, que ascende a un total de 256.462 GWh. Territorialmente a repartición lidérao Castela e León (6,04 GW), seguido de Aragón (4,435 GW) e Castela a Mancha con (3,955 GW). Galicia acumula 3,866 GW, sendo a cuarta comunidade autónoma a nivel nacional.

A xeración eólica ten especial relevancia para o desenvolvemento económico:

1. Achega ao PIB: por unha banda, cunha achega de 5.539 millóns de euros ao PIB de 2021, e máis de 32.000 postos de traballo é un dos principais referentes industriais do país. España consolídase no podio das exportacións de aeroxeradores do mundo, ascendendo ao 5º posto, só por detrás de Dinamarca, Alemaña, Países Baixos e China. A achega da industria enerxética traspasa o meramente industrial, e achega valor a nivel tecnolóxico garantindo unha independencia enerxética e cada vez máis independencia tecnolóxica, chegando a suplir aproximadamente, unha cuarta parte da electricidade que se consome nun ano.
2. Redución custo enerxía: doutra banda, é unha tecnoloxía economicamente competitiva, que axuda a reducir o custo da enerxía. En 2022 vivimos unha redución de 8.252 millóns de euros no mercado almacenista, redundando nun descenso da factura de ata 31,25 €/MWh. O camiño que a enerxía eólica ha transitado levou a un círculo virtuoso de custos de produción. Unha progresión de maior instalación de potencia eólica, que á súa vez supuxo unha mellora nos procesos produtivos eólicos, levaron a un abaratamento dos custos. De 2010 a 2021 os custos mundiais han pasado de, aproximadamente 2.042 USD/kW a 1.325 USD/kW, baixando un 35%. Estes datos correspóndense con instalacións onshore. Avaliando os mesmos datos en instalacións offshore, estes redúcense de 4.876 USD/kW a 2.858 USD/kW, baixando nun 41%.

En definitiva, a enerxía eólica é unha das tecnoloxías máis maduras do mercado, representando unha das principais vías de xeración eléctrica. A industria é crítica para a transición enerxética, representando unha das mellores vías de descarbonización, para cumprir os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) recollidos na Axenda 2030 e orientados a xerar co seu cumprimento un futuro mellor e máis sostible para todos.