Obxectivos de Descarbonización

Podemos ser máis ambiciosos

Os grandes desafíos da humanidade: o cambio climático

A comunidade científica internacional puxo sobre a mesa os grandes retos que ten a humanidade para conservar o planeta tal e como o coñecemos hoxe. A representación dos límites planetarios polo científico sueco Johan Rockström pon en evidencia a necesidade de abordar grandes desafíos como a perda de biodiversidade, a acidificación dos océanos, o cambio climático co impacto do CO2 e restantes gases de efecto invernadoiro (GEI), entre outros.

A primeira Conferencia Mundial sobre o Clima convocada pola Organización Meteorolóxica Mundial (OMM) en 1979, xa identificou o Cambio Climático como un problema global urxente e foi durante este evento, a primeira vez na que se fixo un chamamento aos gobernos para facerlle fronte. Con todo, o compromiso firme para poñer esforzos na súa loita non se concretou ata a adopción do Protocolo de Kyoto en Xapón en decembro de 1997, na Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático.

O Acordo de París marcaba un fito nesta senda, alcanzándose na XXI Conferencia das Partes (COP21) nunha nova Convención un compromiso para manter o quecemento global por baixo de 1,5 °C, e para o que era necesario que as emisións de GEI reducísense ao redor do 45 % para 2030 e que se alcanzase a neutralidade de emisións cara a 2050.

Unha coalición crecente de países, cidades, industrias e outras institucións fóronse comprometendo a alcanzar esas emisións cero netas. Más de 70 países, incluídos os grandes xeradores de emisións, como China, EE. UU. e a Unión Europea, estableceron o obxectivo do cero neto que abarque ao redor do 76 % das emisións globais.

Pero aínda estamos lonxe da senda correcta para alcanzar a neutralidade de emisións en 2050. Os compromisos adquiridos polos gobernos ata a data, os plans nacionais polo clima actuais, e para as 193 partes adheridas ao Acordo de París, levarían aínda a un aumento considerable de case o 11 % nas emisións globais de gases de efecto invernadoiro para 2030, en comparación cos niveis de 2010. A humanidade necesita ser moito máis ambiciosa neste sentido.

Na Unión Europea hai unha aposta decidida para que no horizonte 2050 diminúan as GEI entre un 80% e un 95% respecto ao nivel de 1990. O marco de referencia o definen:

• O Pacto Verde Europeo (2020), Trátase dun paquete de iniciativas políticas encamiñadas a situar á UE na senda da transición ecolóxica, co obxectivo último de alcanzar a neutralidade climática en 2050.

• O paquete Fit for 55 (2021), máis cortoplacista, que fai referencia ao obxectivo da UE de reducir as emisións netas de gases de efecto invernadoiro en polo menos un 55% para 2030. O paquete proposto pretende adecuar a lexislación da UE ao obxectivo de 2030.

Este conxunto de medidas vén debuxar o marco regulatorio que guiará esta senda cara á descarbonización e que en boa medida marcará as políticas debuxadas nos Plans Nacionais de Enerxía e Clima (en España o PNIEC) a nivel de cada estado membro.

A última revisión do documento do PNIEC en España fixa a redución de emisións para 2030 dun 23% máis fronte a 1990, e nunha penetración renovable do 42% no uso final da enerxía, chegando ao 74% de representación no mix de xeración eléctrica. Estes datos vense superados coa revisión actualmente en curso do PNIEC, que actualiza os datos á alza, cunha penetración renovable do 48% no uso final da enerxía, e cun 81% no mix eléctrico. Este aumento pretende alcanzar unha mellora ambiental co anterior, e conseguir o 32% de redución de GEI, mellorando un 9%. O obxectivo de 0 emisións en 2050 poderíase adiantar cinco anos.

Gráfica 1. Reduccións das emisións de CO2 en España de 2011 a 2022. Fonte REE

Os sectores chaves na descarbonización

O sector enerxético constitúe a fonte de preto de tres cuartos (3/4) das emisións de gases de efecto invernadoiro na actualidade, e encerra a chave para evitar os peores efectos do cambio climático. A substitución de xeradores de contaminación, como a produción de enerxía mediante o carbón, o petróleo ou o gas, por fontes de enerxía renovables, como a enerxía solar ou eólica, reducirían drásticamente as emisións de carbono.

Gráfica 2. Global electricity Review EU 2004 to 2022 CO2. Fonte: Ember-climate

Observando de forma global o gráfico de emisións que se producen na actualidade no sector enerxético, hai unha serie de sectores económicos clave que os gobernos necesitan abordar:

Uso de enerxía na industria (24,2%), incluíndose nesta categoría dous sectores chave:

• Siderurxia (7,2%) e as emisións relacionadas coa enerxía prodecentes da fabricación de ferro e aceiro.
• Química e petroquímica (3,6%): emisións relacionadas coa enerxía procedentes da fabricación de fertilizantes, produtos farmacéuticos, refrixerantes, extracción de petróleo e gas, etc.

Transporte (16,2%), seando o maior contribuínte:

• Transporte por estrada (11,9%): emisións procedentes da combustión de gasolina e gasóleo de todas as formas de transporte por estrada, incluídos coches, camións, motocicletas e autobuses. O 60% procede de viaxes de pasaxeiros e o 40% restante, do transporte de mercadorías por estrada.

Uso de enerxía en edificios (17.5%), distinguindo entre:

• Edificios residenciais (10,9%), con emisións relacionadas coa enerxía procedentes da xeración de electricidade para iluminación, electrodomésticos, cociña, etc. e calefacción no fogar.
• Edificios comerciais (6,6%), emisións relacionadas coa enerxía procedentes da xeración de electricidade para iluminación, electrodomésticos, etc. e calefacción en edificios comerciais como oficinas, restaurantes e tendas.

Gráfica 3. Global distribution of CO2 Worldwide. Fonte: European Comssion.

Iniciativas mundiais fomentando a descarbonización

As Nacións Unidas publicaron en 2015 un plan mestre que contiña unha serie de obxectivos de desenvolvemento sostible (ODS), que, aínda que non tiñan carácter vinculante, pretendían orientar e homoxeneizar os esforzos das diferentes rexións e países para alcanzar uns obxectivos comúns que puxesen fin á pobreza, abordasen a loita contra a desigualdade, contra o cambio climático e a degradación ambiental, así como que fomentasen a prosperidade, a paz e a xustiza. O Obxectivo 7: Enerxía, busca en concreto garantir o acceso a unha enerxía limpa e alcanzable, chave para o desenvolvemento da agricultura, a empresa, as comunicacións, a educación, a sanidade e o transporte.

Se analizamos a contribución do sector enerxía ao cambio climático, observamos que as propostas incluídas no obxectivo 7 tratan de abordar aqueles subsectores que porcentualmente máis contribúen á produción de GEI:

• Fomentar a mobilidade sostible en todos os ámbitos, pero especialmente no privado. A necesidade de fomentar a electromobilidade baseada en enerxía eléctrica de produción renovable é cada vez máis patente, fomentando o transporte público non contaminante en cidades. Así mesmo, no sector do transporte de mercadorías, onde a electrificación non resulta sinxela, o uso de combustibles sintéticos (por estrada, avión e marítimo) permitirá contribuír á descarbonización do sector.
• Establecer axudas e apoios ao sector industrial para avanzar na transición enerxética. Un número crecente de sectores electrointensivos, en boa parte de Europa, están a contribuír de maneira significativa á descarbonización das súas operacións mediante instalacións de enerxía renovables in situ ou firma de PPAs.
• Impulsar novos desenvolvementos tecnolóxicos relacionados coa captura, uso e almacenamento do carbono (CCUS), así como as chamadas Solucións Baseadas na Natureza (SBN). Industrias como a do aceiro e do cemento, son as máis activas neste sector, e en Europa, grazas a programas de apoio como o “Innovation Fund”, está a permitir validar tecnoloxías con pilotos a escala industrial.
• Potenciar un plan de rehabilitación de edificios para reducir emisións, apoiado no uso de enerxías limpas como a enerxía solar, a enerxía hidráulica, a enerxía eólica ou a enerxía xeotérmica. É unha realidade en moitos países da Unión, as medidas de eficiencia enerxética combinadas co autoconsumo son unha realidade que se está materializando nos distintos estados membros (aínda que con disparidade no grao de avance).
• Regular o prezo do custo das emisións. O primeiro mercado de emisións (ETS) foi establecido pola Unión Europea en 2005 (EU ETS) e desde entón expandíronse. Actualmente, hai 34 sistemas ETS en xurisdicións que representan máis do 55 % do PIB global e un terzo da poboación e cobren o 17 % das emisións anuais globais. Entre outros, implementáronse en países como Reino Unido, China, Nova Zelandia, Corea do Sur, Indonesia, California e Canadá, e están en desenvolvemento ou en consideración noutros países como Brasil, Vietnam ou Colombia.

Este conxunto de iniciativas, que sumadas a outras incluídas tamén dentro deste ODS número 7, son vitais para abordar dende unha óptica global, e fundamentais para impulsar a descarbonización; con todo, e desafortunadamente o grao de implementación é moi desigual entre países.

Mentres os efectos do quecemento global, con fenómenos meteorolóxicos extremos, seguen impactando á poboación de forma recorrente, unha nova Conferencia sobre o Cambio Climático (COP28) celebrarase en Dubái o próximo mes de decembro. Este foro perfilarase como unha oportunidade sen precedentes para manter vivos os obxectivos do Acordo de París, e terá á industria enerxética como foco principal. Neste sentido, é vital a construción dun novo sistema enerxético cunha acción conxunta ao lado da oferta (a industria do petróleo e o gas) e da demanda, redeseñando a relación entre os responsables políticos, os maiores produtores de enerxía e os grandes consumidores industriais. É a hora do cambio definitivo dunha economía mundial baseada nos combustibles fósiles.